Málfræðiheiti

Fengið m.a. frá Höskuldi Þráinssyni (2005:709-714). Nokkur máldæmi fengin frá Jakob Jóh. Smára (1920), Eiríki Rögnvaldssyni (1990)

Erlent heiti	Íslenskt heiti	Dæmi
ablativus	sviptifall	svipta konung völdum, ræna mann heilsunni, leyna konuna því
abstract case	óhlutstætt fall
accomplishment	aðgerð
accusativus	þolfall
accusativus cum infinitivo	þolfall með nafnhætti	Ég tel Jón vera skemmtilegan
achievement	atburður
act-out-task	aðgerðapróf
addressee	sá sem talað er til
adjective phrase, AP	lýsingarorðsliður, LL
adjoin to	hengja við
adjunct	viðhenging
adverbial clause	atvikssetning	Þetta var þegar María kyssti Svein
agent	gerandi	Jón lamdi Gunnu
agentive	gerandi	Jón lamdi Gunnu
agrammatism	málfræðistol
agreement	samræmi
agreement phrase	samræmisliður
Aktionsart	verknaðargerð
anaphor	bindifornafn
anaphoric reference	endurvísun
antecedent	undanfari
aphasia	málstol
apposition	viðurlag
appositive	hliðstæður
arbitrary	ótiltekinn
abitrary reference	ótiltekin vísun
argument	rökliður
argument structure	rökformgerð
aspect	horf
aspectual classes	verknaðarflokkar
aspectual verbs	horfasagnir
assertion	staðhæfing
assertive	staðhæfing
assign	úthluta
assign case	úthluta falli
associate of the expletive	leppfélagi, síðfrumlag, röklegt frumlag	Það hafði verið steypireyður í flóanum
attribute	einkunn
attributive	hliðstæður; lýsandi
auxiliary verb	hjálparsögn
benefactive	njótandi, velgjörðaþegi
beneficiary	njótandi, velgjörðaþegi
binary branching system	tvígreiningarkerfi
binary X-bar system	tvígreinda X-liðakerfið
binding condition	bindiskilyrði
binding domain	bindisvið
binding principle	bindilögmál
bottom-up	neðansækinn
bound	bundinn
bridge verb	brúarsögn
camera angle	sjónarhorn
case	fall
case assignment	úthlutun falls
case government	fallstjórn
case marking	fallmörkun
causal clause	orsakarsetning
causative pair	orsakarpar
causative verb	orsakarsögn
causer	valdur
center embedding	miðleitin undirskipun
check	gáta, tékka
chunk	baggi
chunking	böggun
clause	setning, klausa
clause bounded	klausubundinn
cleft sentence	klofningssetning
clitic	dindill
cohesion	samloðun
coindexation, coindexing	sammörkun
coindexed	sammarkaður
coindexed with	sammarkaður við
comitative	fylgja (no.)
command	skipun
comment	ummæli
commitment	ábyrgð
comparative clause	samanburðarsetning
competence	málkunnátta, málhæfni
complement	fylliliður
complement clause	fallsetning	Ég held að Jón komi ekki
complementary distribution	fyllidreifing
complementizer	tenging, tengiorð
complementizer phrase	tengiliður
complex NP constraint	hamla samsetts nafnliðar	*Víking trúi ég ekki [NP þeirri staðhæfingu [CP að Fram vinni ___]]
complex NP shift	færsla þungra nafnliða
concessive clause	viðurkenningarsetning
concord	sambeyging, samræmi
conditional clause	skilyrðissetning
conjunction	samtenging
conjunctivus irrealis	óraunveruleikatengingar
commissives	binding (sem talgjörð)
consecutio temporum	tíðasamræmi
constituent	setningarliður
constituent negation	liðneitun
constituent-command	liðstýring
constraint grammar	hömlumálfræði
constraint	hamla
content (as thematic role)	innihald (sem merkingarhlutverk)
context-free phrase structure rules	samhengisfrjálsar liðgerðarreglur
contrastive dislocation	andstæðusveifla
control	stjórnun
control infinitive	stýrinafnháttur
control verb	stýrisögn
conversation analysis	samtalsgreining
coordinate structure constraint	hamla hliðtengdra liða	*Leppalúða hefur hann rætt við [Grýlu og ___]
coordination	hliðskipun
copula	tengisögn
copy	eftirmynd, kópía
coreference	samvísun
coreferential	samvísandi
dative alternation/shift	skipti á þágufalli og fersetningarlið
dativus	þágufall
declarations	framkvæmdir, yfirlýsingar (sem talgjörðir)
deep parsing	djúpþáttun
deep structure, D-structure	djúpgerð, d-gerð
default case	sjálfgefið fall
definite	ákveðinn
degree adverbs	áhersluatviksorð, stigsatviksorð
deictic reference	bendivísun
deontic reading	grunnmerking háttarsagnar
dependency	hæði
derivation	afleiðsla
derive from	leiða af
descriptive reading	lýsandi merking
descriptive grammar	lýsandi málfræði
determiner phrase	ákveðniliður
developmental delay of binding principle B	fornafnatregða
direct object	beint andlag
directives	stýringar (sem talgjörð)
discourse analysis	orðræðugreining
discourse oriented language	samræðureglnamál
discourse particle	orðræðuögn
discourse theory	samræðufræði
disjoint reference	sundurvísun
ditransitive	tveggja andlaga sögn
ditransitive verb	tveggja andlaga sögn
direct object	beint andlag
direct question	bein spurning
dominate	vera fyrir ofan (í formgerð)
dual	tvítala
durative	dvalarmerking
dyadic	tvírúmur
triadic	þrírúmur
heuristic strategy	hjálparaðferð
echo question	bergmálsspurning
ECM (exceptional case marking)	afbrigðileg fallmörkun
effector	valdur
E-language	ytra mál, ytra byrði máls
ellipsis	brottfall
embedded	undirskipaður
empathy perspective	sjónarhorn
endocentric	byggður utan um höfuð
epistemic reading	möguleikamerking
eðistemic sense	möguleikamerking
exceptional case marking	afbrigðileg fallmörkun
existential constructions	tilvistarsetningar
existential sentence	tilvistarsetning	Það hafði verið steypireyður í flóanum
existentials	tilvistarsetningar	Það hafði verið steypireyður í flóanum
existential reading	tilvistarmerking	Það eru nokkrar steypireyðar í flóanum
expectation	vænting
experiencer	skynjandi, reynandi
expletive	leppur, gervifrumlag
expletive middle	leppmiðmynd
expletive passive	leppþolmynd
expressives	tjáningar (sem talgjörð)
extended progressive aspect	útvíkkað framvinduhorf	Ég er ekki að skilja þetta
external language (E-language)	ytra mál, ytra byrði máls
extraposition	fráfærsla	Galíleó hélt því fram [að jörðin snerist um sólina]
factive emotive predicates	tilfinningaþrungnar staðreyndasagnir
factive verbs	staðreyndasagnir
fake reflexive		Hann hló sig máttlausan
feedback	endurgjöf
flow of information	upplýsingaflæði
focus	brennidepill
focus phrase	brennidepilsliður
free	frjáls
function	hlutverk, virkni
functional grammar	hlutverkamálfræði
functional projection	formliður
functional syntax	hlutverkasetningafræði, fúnksjónalismi
gapping	götun
generative grammar	málkunnáttufræði, reglumálfræði, málmyndunarfræði, generatíf málfræði
generic reading	almenn merking	Steypireyðar geta orðið 30 metra langar
genitivus objectivus	andlagseignarfall
genitivus partitivus	hlutaeignarfall
genitivus subjectivus	frumlagseignarfall
genre	textategund
gerund	sagnarnafnorð
given information	gefnar upplýsingar, gamlar upplýsingar
goal	mark
global aphasia	algjört málstol
grammatical category	málfræðiformdeild
grammatical function	málfræðilegt hlutverk, málfræðilegt hlutverk
grammatical meaning	málfræðileg merking
grammatical relation	málfræðihlutverk, málfræðilegt hlutverk
grammatical role	málfræðihlutverk, málfræðilegt hlutverk
grammatical tagger	málfræðilegur markari
head	höfuð
Head Driven Phrase Structure Grammar (HPSG)	orðstýrð hlutverkamálfræði
head-final	með hausinn á eftir	þess vegna, jap. bókinni í
head movement	hausfærsla
head movement constraint	hausfærsluhamla
head-initial	með hausinn á undan	vegna þess, í bókinni
heavy NP postposing	frestun þungra nafnliða
heavy NP shift	frestun þungra nafnliða
Holmberg’s Generalization	alhæfing Holmbergs
homophonous	samhljóma
human language	mannlegt mál
hypercorrection	ofvöndun
I-language	innra mál, innra byrði máls
imperative	boðháttur
impersonal passive	ópersónuleg þolmynd
impersonal present participle	ópersónulegur lýsingarháttur nútíðar
impersonal verb	ópersónuleg sögn
inalienable possession	óaðskiljanleg eign	augun í mér, þakið á húsinu
incorporate	innlima
incorporation	innlimun
increment	viðbót
indefinite	óákveðinn
indefinite subject postposing	frestun óákveðins frumlags
independent reference	sjálfstæð vísun
index	vísir
indirect object	óbeint andlag	Hann gaf henni bókina
indirect question	óbein spurning, spurnaraukasetning
individual level predicate	varanlegur eiginleiki
infl(ection) position	beygingarpláss
infinitival relative	tilvísunarnafnháttur
infinitive stage	nafnháttarstig
inflection phrase	beygingarliður
information structure	upplýsingaform, upplýsingagildi
instrument	verkfæri
instrumental	verkfærisfall, tólfall
interactional linguistics	samskiptamálfræði
internal language (I-language)	innra mál, innra byrði máls
intonation	tónfall
intonational completion	tónfallslota
intransitive verb	áhrifslaus sögn
inversion	umsnúningur (andlaga)
I-position	beygingarpláss
island	eyja
island constraint	eyjahamla
it-relative	það-tilvísun
judgment task	matspróf
language technology	tungutækni
left adjunction	vinstri viðhenging
left branch condition	hamla vinstri kvists
left dislocation	vinstri sveifla	María, hana þekki ég ekki neitt
left periphery	vinstri jaðar
lexical blocking	orðasafnshamla
lexical case	orðasafnsfall
lexical category	lesorð, inntaksorð
Lexical Functional Grammar (LFG)	orðstýrð hlutverkamálfræði
lexical meaning	orð-/lesmerking
lexical projection	lesliður
license	valda
locally bound	bundinn á staðnum
location	staður (sem merkinarhlutverk)
locative	staðarfall
logical subject	röklegt frumlag
long distance reflexive	langdrægt afturbeygt fornafn
long distance reflexivization (LDR)	langdræg afturbeyging
main verb	aðalsögn
malefactive	mótgjörðaþegi
manner	háttur (sem merkingarhlutverk)
mark	mark (sem merkingarhlutverk)
marked	merktur, markaður
matrix clause	móðursetning
measure	mál (sem merkingarhlutverk)
merge	fella saman
metalanguage	mál til að tala um mál, yfirmál
minimal projection	lágmarksvörpun
minimality constraint	lágmarkshamla
modal particle	háttarögn
modal verb	háttarsögn
modality	háttarmerking, háttalag
modifier	ákvæðisorð
monadic predicate	einrúm umsögn
monotransitive verb	áhrifssögn sem tekur eitt andlag
mood	háttur
morphological case	beygingarlegt fall
movement constraint	færsluhamla
multiple adjunction	fjöltenging, fjölviðhenging
narrative inversion	frásagnarumröðun
narrow scope	þröngt merkingarsvið
negation phrase	neitunarliður
negative polarity items	neikvæðnisorð
nominal expression	nafnliður
nominativus	nefnifall
non-overt	ósagður
non-referential	ekki tilvísandi
non-restrictive	ekki afmarkandi
non-specific reading	ótiltekin merking
noun phrase	nafnliður
NP-movement	nafnliðarfærsla
null subject	núllfrumlag
numeral reading	tölumerking, fjöldamerking
object controlled	andlagsstýrður
object shift	andlagsfærsla, andlagsstökk
obligatorily reflexive	skyldubundið afturbeygður
obligatorily reflexive verb	skyldubundið afturbeygð sögn	Jón missteig sig, *Jón missteig Gunnu; barma sér, skammast sín, ræskja sig
old and new information	gamlar og nýjar upplýsingar
old information	gamlar upplýsingar
open words	fylgiorð
parameter	færibreyta
parse	þátta
parse tree	þáttunartré
parsing	þáttun
particle	ögn
particle movement	agnarfærsla
particle verb	agnarsögn
partitive reading	hlutamerking	Tvær steypireyðanna eru meira en 30 metra langar
passive	þolmynd	Myndin var sýnd
path	leið (sem merkinarhlutverk)
patient	þolandi
pedagogical grammar	kennslumálfræði
perceiver	skynjandi
perfect	lokið horf, núliðin tíð
perfective aspect	lokið horf
performance	málbeiting
performative verb	framkvæmdasögn
phrase structure	liðgerð
phrase structure rule	liðgerðarregla
pied piping	(rottu)smölun, lokkun	Við þennan mann hef ég aldrei talað ___
place	staður (sem merkingarhlutverk)
pluralia tantum	fleirfaldstala, fleirfaldsorð, orð sem eru aðeins til í fleirtölu	skæri, buxur
point of view	sjónarhorn
postposed	sem hefur verið frestað
pragmatics	málnotkunarfræði, aðstæðufræði
predicate	umsögn
predicate adjective	sagnfylling sem er lýsingarorð
predicate logic	umsagnarökfræði
predicate noun	sagnfylling sem er nafnorð
preposition stranding	forsetninarstrand/-ströndun, forsetning skilin eftir	Þennan mann hef ég aldreið talað við ___
prepositional phrase	forsetningarliður
prepositional verb	forsetninarsögn (sögn sem tekur forsetningarlið sem fyllilið)
prescriptive grammar	forskriftarmálfræði
presuppose	setja sem forskilyrði
presupposition	forskilyrði
privot words	möndulorð
PRO	FOR
PRO-theorem	FOR-kenningin
probabilistic parsing	líkindaþáttun
processing overload	yfirálag, ofurálag á málkerfið
pro-drop	fornafnsfelli
pro-drop languages	fornafnsfellimál
progressive aspect	framvinduhorf, sífellt horf, dvalarhorf
projection	vörpun
pronoun	fornafn
pronomen reflexivum	afturbeygt fornafn
pronominal	fornefna
pronoun	fornafn
pseudo-passive	gerviþolmynd
psychologically real	sálfræðilega raunverulegur
punctual verb	augabragðssögn
purpose clause	tilgangssetning
purpose infinitive	tilgangsnafnháttur
quantifier	magnorð, kvantari
quantifier phrase	magnliður, kvantaraliður
quirky case	furðufall
raising	lyfting
raising infinitive	lyftingarnafnháttur
reason	ástæða (sem merkingarhlutverk)
recipiency	viðtaka hlustanda
recipient	viðtakandi
reciprocal pronoun	gagnverkandi fornafn	hver/hvor annar
reference	tilvísun
reference grammar	málfræðihandbók
referential	tilvísandi
referential expression	vísiliður
reflexive pronoun	afturbeygt fornafn	sig, sér, sín
registry	skrá, umræðuefnaskrá
regression hypothesis	afturhvarfskenningin
relative clauses	tilvísunarsetning
relative complementizer	tilvísunartenging
restrictive	afmarkandi
result clause	afleiðingarsetning
R-expression	vísiliður
rheme	rema
right dislocation	hægri sveifla	Ég ætla að koma honum á óvart, honum Aladdín
right periphery	hægri jaðar
root reading	grunnmerking (háttarsagnar)
root sense	grunnmerkin (háttarsagnar)
scope	merkingarsvið, svið
scrambling	stokkun
SE-anaphors	einföld bindifornöfn
secondary predicate	sagnfylling með andlagi
selectional restriction	valhamla
SELF-anaphors	samsett bindifornöfn
self-repeat	endurtekning eigin orða
semantic role	merkingarhlutverk
semi-factive verbs	staðreyndasögn
sentence	setning, málsgrein
sentence adverb	setningaratviksorð
sentence negation	setningarneitun
sentential subject constraint	frumlagssetningarhamla	*Þetta segir Jón að [CP hvort ___ gangi eða ekki] skipti engu máli
shallow parsing	grunnþáttun
shortest move constraint	hamla stystu færslu
simultaneous speech	e-ð sagt samtímis
situation type	ástandsflokkur
small clause	smásetning
source	uppspretta (sem merkinarhlutverk)
spec-head relationship	vensl höfuðs við ákvæðislið
specific reading	tiltekin merking
specifier	ákvæðisliður
specifier-head relationship (spec-head relationship)	vensl höfuðs við ákvæðislið
speech act	talgjörð
speech act theory	talgjörðafræði
stage directions	sviðsleiðbeiningar
stage level predicate	tímabundinn eiginleiki
state	ástand
statistical model	tölfræðilegt líkan
structural case	formgerðarfall
stylistic fronting	stílfærsla
stylistic inversion	stílfærsla
structure	formgerð
subordinating	undirskipandi
conjunction	undirskipandi samtenging
subject	frumlag
subject controlled	frumlagsstýrður
subject gap	frumlagseyða
subject postposing	frumlagsfrestun
subject-to-object raising	frumlagslyfting í andlagssæti
subject-prominent languages	frumlagsmál
subjunctive mood	viðtengingarháttur
subordinated	undirskipaður
supinum	sagnbót
surface structure	yfirborðsgerð
syncretism	samfall
syntactic case	setningarlegt fall
syntactic role	setningarhlutverk
tag	hali
tag-question	halaspurning
telic	sem hefur tiltekinn endapunkt
temporal clause	tíðarsetning
tense agreement	tíðasamræmi
tense phrase	tíðarliður
that-trace effect	að-sporsáhrif
thematic case	merkingarlega skilyrt fall, reglufall
theme	þema
theoretical grammar	kennileg málfræði
time (as thematic role)	tími (sem merkingarhlutverk)
top-down	ofansækinn
topic	kjarni, umræðuefni
topic phrase	kjarnaliður
topicalization	kjarnafærsla
topic-prominent language	umræðuefnismál
trace	spor
transformational grammar	ummyndanamálfræði
transition relevant place	skiptistöð
transitive expletive	leppsetning með áhrifssögn
true expletive	raunverulegur leppur
true factive verbs	raunverulegar staðreyndasagnir
truth value	sannleiksgildi
turn constructional unit	lotubygging
UG	algildismálfræði
unaccusative verb	þolfallsleysissögn
underlying structure	baklæg gerð, grunngerð
ungrammatical	málfræðilega rangur, ótækur
universal grammar	algildismálfræði
utterance	segð
V2	sögn í öðru sæti, S2, so-2
variable	breyta
verb particle	sagnarögn
verbs of believing	álitssagnir
verbs of saying	talsagnir
vocativus	ávarpsfall
voice	mynd
VP-shell	skel, sagnliðarskel
V-to-C	sagnfærsla í tengipláss, S-í-T
V-to-I	sagnfærsla í beygingarpláss, S-í-B
V-to-T	sagnfærsla í tíðarpláss, S-í-Tíð
weather expression	veðurlýsing, veðurfarssögn	rigna, hvessa, snjóa
wide scope	vítt merkingarsvið
X-bar system	X-liðakerfið
X'-system	X-liðakerfið
zero-level category	grunnliður
zero-level predicate	órúm umsögn
zero-level projection	grunnliður